યોગ સાદડીની વાર્તા

રજવી એચ મહેતા, આયંગર યોગાશ્રય, મુંબઇ - [email protected]

૨૦૧ Y ના યોગ જર્નલના અહેવાલ મુજબ, યુ.એસ. માં .7 36..7 મિલિયન લોકો યોગાભ્યાસ કરે છે, જે ૨૦૧૨ માં ૨૦. million મિલિયન હતું. યુ.એસ.માં હવે “યોગ માર્કેટ” $ 16bn અને વૈશ્વિક સ્તરે b 80bn છે. આપણામાંના ઘણા લોકો માટે યોગ અને ઉદ્યોગ શબ્દો એક સાથે જતા નથી. યોગ એ પોતાની ઉત્ક્રાંતિ માટે એક વ્યક્તિગત પ્રથા છે અને નિશ્ચિતરૂપે તે કોઈ વ્યવસાય અથવા ઉદ્યોગ નથી. જો કે, અમે યોગા જર્નલ દ્વારા મેળવેલા આધારને નકારી શકીએ નહીં. આશરે 60% બિઝનેસ એ યોગ એક્સેસરીઝનો છે અને મુખ્ય 'સહાયક' પૈકી એક યોગ સાદડીઓનું ઉત્પાદન અને વેચાણ છે. આ સાદડીઓ કેવી રીતે અને ક્યાં ચિત્રમાં આવી? તેઓનો ઉપયોગ આપણા પ્રાચીન સંતો અને મુનિઓ દ્વારા ચોક્કસપણે કરવામાં આવ્યો ન હતો!

જો આપણે યોગાભ્યાસ કરતા isષિઓ અને મુનિઓના પ્રાચીન પ્રભાવોને જોઈએ તો તે પ્રાણીની ચામડી પર પ્રેક્ટિસ કરતા હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું છે. 1970 ના દાયકા સુધી પણ લોકો યોગ કરવા માટે 'દરી' અથવા ચટ્ટાઇ પર બેઠા હતા. જો કે, આજે સમગ્ર વિશ્વમાં, લોકો રબર યોગ સાદડીઓ પર યોગાસન કરતા જોવા મળે છે. આ સાદડીઓનો ઉપયોગ કરવાનો કોનો વિચાર હતો? લોકો આ 'વિશિષ્ટ' યોગ સાદડીઓ પર દરીઓનો ઉપયોગ કરવાથી ક્યારે અને કેવી રીતે બદલાઇ શકશે?

યોગ સાદડીઓની રચનાનો શ્રેય પણ યોગાચાર્ય બી.કે.એસ. આયંગરના મહાન ગુરુજીની પ્રતિભા સિવાય અન્ય કોઈને નથી. તે પણ તે સમયેના અન્ય યોગ સાધકોની જેમ ફ્લોર પર પ્રેક્ટિસ કરતો હતો અથવા બેસવા માટે ધાબળાનો ઉપયોગ કરતો હતો. 1960 ના દાયકામાં, જ્યારે તે યુરોપ ગયો, ત્યારે તેણે જોયું કે બેકગ્રાઉન્ડ બેન્ડિંગ આસનો કરતી વખતે તેના પગ લપસી ગયા હતા કારણ કે તેમાં ભારતીય ફ્લોર પર વપરાતા કુડાપ્પહ પથ્થરની જેમ લાકડાનો ફ્લોર હતો.

એક સમસ્યા જેની તેણે અપેક્ષા નહોતી કરી! તેની આંખો અને મન કોઈ સમાધાન શોધવા આતુર હતા. તે પછી, એક દિવસ જર્મનીમાં હતા ત્યારે, તેમને કાર્પેટની નીચે રાખેલી લીલી રબરની સાદડી મળી, જેથી તેઓ લપસી ન શકે. તેણે વિચાર્યું, “શું આ સાદડીઓ લપસી જતા અટકાવી શકાય છે, તેથી, તેણે સાદડી કા removedી નાખી અને તેનો પ્રયાસ કર્યો. અને, જેમ તેણે ધાર્યું હતું, આ સાદડી પર પગ લપસી પડ્યો નહીં! તેમણે આ લીલા રબર સાદડીઓને ‘સ્ટિકી મેટ્સ’ તરીકે ઓળખાવી અને યુકેમાં વિદ્યાર્થીઓએ રબર સાદડીઓ બનાવતા જર્મન સપ્લાયર પાસેથી સાદડીઓનો પ્રથમ સેટ મેળવ્યો. ત્યારબાદ તેમને લીલા સાદડીઓ અથવા સ્ટીકી સાદડીઓ કહેવાતા. કાર્પેટ હેઠળ સાદડીઓનો ઉપયોગ કરવાનો ટ્રેન્ડ મરી રહ્યો હતો અને કંપની પણ બંધ થવાની હતી. પરંતુ, યોગ માટે આ રબર સાદડીઓના ઉપયોગથી આ સાદડીઓ ફરીથી જીવંત થઈ છે. પાછળથી, સમાન બ્લુ મેટ્સમાં આવ્યા જે હજી પણ જર્મનીમાં બનાવવામાં આવ્યા હતા. અને જર્મની એ યોગ સાદડીઓનું મુખ્ય ઉત્પાદક હતું. તેમ છતાં, યુકે, યુરોપ અને યુએસએમાં આયંગર યોગના સાધકોએ આ યોગ સાદડીઓનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો હતો, મુંબઇ અને પૂણેના વિદ્યાર્થીઓ ભારતમાં ઉપલબ્ધ ન હોવાથી તેઓને તેમની જરૂર ન હતી. તેઓ ઉપયોગ કરેલા ફ્લોરિંગ પર તેમના પગ લપસી ગયા નહીં! જો કે, સ્રોતમાંથી શીખવા માટે પુણે આવેલા આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓએ તેમના સાદડીઓ પાછળ છોડવાનું શરૂ કર્યું અને યોગ સાદડીઓના સ્થાપકએ તેમને તેમની પોતાની સંસ્થામાં રાખ્યા.

છેલ્લા 20 વર્ષોમાં ઘણા દેશોએ આ સાદડીઓનું ઉત્પાદન અને નિકાસ કરતા જોયા છે, જર્મની, યુએસએ અને હવે ચીન. આ સાદીઓને હવે સ્ટીકી સાદડીઓ કહેવાતા નથી પરંતુ 'યોગા' સાદડીઓ કહેવામાં આવે છે અને નાઇક અને રીબોક જેવી મોટી રમતગમત માલ કંપનીઓ દ્વારા બ્રાન્ડવાળા સાદડીઓ તરીકે પણ વેચવામાં આવે છે અને યોગ સાદડીઓનું ઉત્પાદન અબજ ડોલરનું 'ઉદ્યોગ' બનાવે છે. એકવાર ગુરુજી બી.કે.એસ. આયંગરને પૂછવામાં આવ્યું કે તેમણે બનાવેલી પ્રોપ્સને 'પેટન્ટ' કેમ નથી કરી; સાદડીઓ પણ નહીં. તેમણે જવાબ આપ્યો, “iષિ મુનિઓએ પોતાનું જ્ateાન પેટન્ટ કર્યું? “તેમને લાગ્યું કે જો તેમનું જ્ knowledgeાન લોકોની મદદ કરે તો તે તેમને પૂરું પાડવું જોઈએ અને આવા વિચારોને પેટન્ટ આપવાનો કોઈ સવાલ જ નથી. અને, આમ યોગ સાદડીઓ સાર્વત્રિક બન્યાં.

યોગા સાદડીઓ હવે સમગ્ર વિશ્વમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. પણ, આપણા વડા પ્રધાને આ યોગ સાદડીઓ પર આંતરરાષ્ટ્રીય યોગના દિવસ પર રજૂઆતો કરી હતી. રસપ્રદ વાત એ છે કે અમે હજી પણ ભારતમાં આ સાદડીઓ પૂરતા પ્રમાણમાં બનાવી રહ્યા નથી. ભારતમાં યોગ સાદડીઓની માંગનો નોંધપાત્ર હિસ્સો આયાત દ્વારા પૂરો થાય છે. જ્યારે અમારી પાસે મેક ઇન ઇન્ડિયા પ્રોગ્રામ છે, ત્યારે યોગ યોગ સાદડીઓના નિર્માણમાં ભારત આગેવાની લે છે, જ્યારે આ વિષય પોતે ભારતીય છે અને આ સાદડીઓ શોધનાર વ્યક્તિ ભારતીય છે?

કદાચ હવે તેમના જન્મ શતાબ્દી વર્ષમાં આ અનન્ય યોગ સહાયક નિર્માણ માટે Bપચારિક રીતે બીકેએસ આયંગરને શાખ આપવાનો સમય આવી ગયો છે. કંઈક વિચારવું!

રાજવી એચ મહેતા, આયંગરયોગશરાય

(વ્યક્ત કરેલા મંતવ્યો લેખકના છે અને આયુષ મંત્રાલયની નીતિઓ અથવા કાર્યક્રમોનું પ્રતિબિંબ નથી